بوسنيا، ڪشمير، فلسطين ۽ برما وارن لاء روئيندڙ الائي ڇو هتي خاموش آهن .

بوسنيا، ڪشمير، فلسطين ۽ برما وارن لاء روئيندڙ الائي ڇو هتي خاموش آهن .

جڏهن ٻوليون مرڻ لڳنديون آهن ته اهي قومون به ختم ٿي وينديون آهن..

بو ٻولي ڳالهائيندڙ آخري عورت جي موت سان گڏ ئي سندن ٻولي ۽ قوم جو وجود به ختم ٿي ويو. جڏهن ٻوليون مرڻ لڳنديون آهن ته اهي قومون به ختم ٿي وينديون آهن...

اسان هاڻي ڪيترا مرثيا ڳائينداسين ۽ پيا ويڻ ڪندا رهنداسين ...

اسان هاڻي ڪيترا مرثيا ڳائينداسين ۽ پيا ويڻ ڪندا رهنداسين ...

يار اخلاق وڏي ڳالهه آ ...

فيسبوڪ تي ويهي گدڙ ڀڀڪين يا گارين ڏيڻ سان جي اوهان سمجهو ٿا ته سنڌ جو ڀلو ٿئي ٿو ته شاباس اٿو ......يار اخلاق وڏي ڳالهه آ ...

جڏهن مان چنڊ ڏانهن تڪيندو آهيان ته تنهنجي ياد اچي ويندي آهي

هن مونکان هڪ دفعي پڇيو هو ته ڪير وڌيڪ خوبصورت آهي ؟ 

چنڊ يا مان ؟؟؟

مان ڪجهه وقت لاء چپ رهيس ته هن جي به پريشاني وڌي وئي ۔۔۔۔۔ !!

مون کيس جواب ۾ چيو ته اها مونکي به خبر ناهي ته ڪير وڌيڪ خوبصورت آهي پر جڏهن مان چنڊ ڏانهن تڪيندو آهيان ته تنهنجي ياد اچي ويندي آهي ۽ جڏهن مان توکي ڏسندو آهيان ته مونکان چنڊ وسري ويندو آهي ۔۔۔۔ !!

نفرتن کان نفرتون ڪندڙ، محبتون وڃائڻ جي ڊپ کان اڪيلائي طرف هليو ويو

جڏهن مان مري وڃان ته منهنجي قبر جي ڪتبي تي اهو ضرور لکرائجان ته :

نفرتن کان نفرتون ڪندڙ، محبتون وڃائڻ جي ڊپ کان اڪيلائي طرف هليو ويو جيتوڻيڪ هن کي اڪيلائي کان سدائين خوف رهيو هو . 

مان به رات جو چنڊ ۽ ستارن سان گڏ گهٽين ۽ چوراهن تي گهمندو ٿو رهان

مان به رات جو چنڊ ۽ ستارن سان گڏ گهٽين ۽ چوراهن تي گهمندو ٿو رهان .... !!!

پر ماڻهو مونکي آواره ۽ رولاڪ جڏهن ته هنن کي چنڊ ۽ ستارا سڏين ٿا .... !!!

جڏهن هن جي تعريف ڪيم ته ان کي چاپلوسي چوڻ لڳا

جڏهن هن جي تعريف ڪيم ته ان کي چاپلوسي چوڻ لڳا... جڏهن هن تي تنقيد ڪيم ته ان کي ساڙ جو نالو ڏيڻ لڳا .... ۽ جڏهن خاموش رهيس ته ماڻهو مغرور چوڻ لڳا .... هاء ڙي دنيا تنهنجا رنگ....

شاهه لطيف جي ڪردارن موکي ۽ متارن تي

شاهه لطيف جي ڪردارن موکي ۽ متارن تي 

محمد سليمان وساڻ

موکي، چوکي نه ٿئي، اصل اوڇي ذات

وٽيون ڏيئي وات، تنهن متارا ماريا

شاهه لطيف سُريمن ڪلياڻ

شاهه سائين اهو ذڪر سُريمن ڪلياڻ جي چوٿين داستان ۾ ڪيو آهي. شاهه صاحب پنهنجي جوانيءَ جي ڏهاڙن ۾ جڏهن ڀٽ شاهه کان لاهوت لا مڪان ۽ هنگلاج لاءِ سفر تي روانو ٿيو يا سسئي جي جهاڳيل لَڪن ۽ جبلن تان گذريو ته ڪراچيءَ وٽان لنگهندي موکيءَ ۽ متارن جي ماڳ جو مشاهدو ڪندو پوءِ اڳتي وڌيو هو.

شاهه لطيف جي ڪردارن موکي ۽ متارا بابت پڙهيو ته گهڻو ڪجهه هيو پر اها سڪ، اُڪير ۽ چاهت هئي ته اهي ماڳ گهمجن. گڏاپ جي تحقيقي ليکڪ گل حسن ڪلمتي سان سدائين اتي گهمڻ جو پروگرام جوڙڻ جي ڪئيسين پر پوءِ به ناڪام. هن دفعي جڏهن اڇڙي ٿر جو گهمندڙ ڦرندڙ ڪردار نور محمد سمون سچل ڳوٺ آيو ته اها ساڻس پهرين ملاقات هئي. فيسبوڪ جي دوستن سان ملندي ڪڏهن به ايئن ناهي لڳندو ته هي ڪا ساڻن پهرين ملاقات آهي. نور محمد زور رکيو ته اوهان سدائين گهمندا ٿا رهو هن دفعي اسان به اوهان سان گڏ گهمڻ ٿا چاهيون. مون کيس لطيف جي مشهور ڪردارن موکي ۽ متارا گهمڻ جو چيو. بس پوءِ ته نور محمد جا روز فون ته ڪڏهن ٿا هلو؟ هيڏانهن ڪراچي ۾ گرمي جو زور گهٽجي ڪونه پيو ۽ پارو 37 ڊگري تائين رهڻ لڳو، انڪري مان لنوائي ويس. آخر نور محمد اسان جي دوست ۽ پسنديده ليکڪ حفيظ ڪنڀر کي وٺي اچي ڪراچي پهتو ته هاڻ هلو ته گهمڻ هلون. مان حيرت ۾هيس ته فيسبوڪ تي هڪٻئي کي بلاڪ ڪندي ناراض ٿيندڙ هينئر ڪيئن گڏيا آهن ... اهو الڳ قصو آهي. هاڻ ته هلڻو ئي پيو سوچڻ لڳس. اهو ضروري هيو ته اهي تاريخي ماڳ گهمڻ لاء ڪو تاريخ ۽ٌ ماڳ مڪانن جو ڄاڻو دوست گڏ هجي. منهنجي ذهن ۾ بس هڪ ئي نالو هو محترم گُل حسن ڪلمتي جو. گل حسن ڪراچي جي تاريخ ۽ ڀرپاسي جي آثارن ۽ ماڳن تي ڪمال جو ڪم ۽ تحقيق ڪئي آهي. هن جو تحقيقي ڪم ان لاء به ساراهه لائق آهي ته هن اي سي ڪمرن ۾ ويهي ناهي لکيو پر سسئي وارا ساڳيا پنڌ جهاڳيا آهن. سندس ڪراچي جي تاريخ کي ڪتابن ۾ سمائڻ وارو ڪم تاريخي آهي. هن ڪراچي جي تاريخ کي دستاويز بڻائي ڇڏيو آهي. آهي به کلڻو ملڻو ۽ ملنسار ماڻهو، وڏي ڳالهه آ ته هن وٽ تڪبر ڪونهي.

عباس ڪوريجي جي ڪتاب ”جديد ڪهاڻي: فن ۽ موضوع “ جو تعارف

ڪهاڻي بابت هڪ بهترين ڪتاب

عباس ڪوريجي جي ڪتاب ”جديد ڪهاڻي: فن ۽ موضوع “ جو تعارف

محمد سليمان وساڻ

نوجوان ڪهاڻيڪار ۽ اديب عباس ڪوريجي جو ادبي تحقيق جي کيتر ۾ نئون ڪتاب ”جديد ڪهاڻي: فن ۽ موضوع“ منهنجي هٿن ۾ آهي. هي ڪتاب اصل ۾ عباس ڪوريجي سنڌي ادب ۾ ايم اي ڪرڻ دواران مونوگراف جي شڪل ۾ ”سال 2000ع کان 2014ع تائين شايع ٿيل ڪهاڻي ڪتابن جو تنقيدي جائزو“جي عنوان سان سنڌ يونيورسٽيءَ جي سنڌي شعبي ۾ پيش ڪيو هو. جيڪو هاڻي ڪتابي صورت ۾ ”جديد ڪهاڻي: فن ۽ موضوع“ جي عنوان سان ڪنول پبليڪيشن قنبر پاران شايع ڪيو ويو آهي، جيڪو 144 صفحن تي مشتمل آهي ۽ ڪتاب جو ملهه 200 روپيا آهي. هي ڪتاب به عباس ڪوريجي پنهنجي گذريل ڪتاب وانگر پيار، پاٻوهه ۽ محبتن سان پنهنجي هٿن سان سچل ڳوٺ اچي عنايت ڪيو. سندس اهي وڙ وسارڻ جهڙا ناهن. ان ڏينهن رات دير تائين عباس سان مختلف موضوعن تي خوب ڪچهري ٿي هئي.

ڪتاب مان هڪ ئي ساهيءَ ۾ پڙهي پورو ڪيم، جيتوڻيڪ مان ڪتاب هميشه قسطن ۾ پڙهڻ جو قائل آهيان، پر ڪهاڻي منهنجي پسنديده صنفن مان آهي ۽ مان سڀ کان گهڻا ڪهاڻين جا ئي ڪتاب پڙهيا آهن. شايد اهوئي سبب هيو جو ڪهاڻي بابت نيون ڳالهيون پڙهندي، فني سٽاء ۽ ڪهاڻي جي اصلوب بابت پڙهندي پراڻا پڙهيل ڪتاب به ياد ايندا ويا. ڪيترن ئي ڪهاڻيڪارن جون ڪهاڻيون ٻيهر ذهن تي ريوائنڊ ٿي رپيٽ ٿينديون رهيون. ڪهاڻي جي فن ۽ ڪهاڻي جي اصولن جي اڳ گهٽ ئي خبر هئي سواء هڪ ٻن پروگرامن جي جنهن ۾ اڪبر لغاري بهترين انداز سان تنقيدي ڳالهايو هيو. هي ڪتاب پڙهي ناول، ڪهاڻي، آکاڻي، داستان، لوڪ ڪهاڻي، افساني، ناوليٽ، ڊرامي ۽ ڪالم ڪهاڻي سان گڏ انهن جي لکڻ جي فن بابت خوب ڄاڻ ملي ٿي.

هي ڪتاب پڙهندي جديد سنڌي ڪهاڻي سان گڏ عالمي ادب ۽ ڪهاڻي جي قسمن بابت به ڄاڻ ملي. هي تحقيقي ڪتاب چئن بابن ۾ ورهايل آهي. پهريون باب ڪهاڻيءَ جي ڪهاڻي تي مشتمل آهي، جنهن ۾ ڪهاڻيءَ جيارتقا، تاريخ، فن ۽ عنصر ، ڪهاڻيءَ جون فني خوبيون، ڪهاڻي ڪيئن لکجي؟ ڪهاڻيءَ جا قسم، ڪردار، پلاٽ، ڊائلاگ، واقعا، ڪلائيميڪس ڇا آهن ۽ ڪيئن پيش ڪجن، سڀ بيان ڪيل آهي. فليش فڪشن: ماضي، حال ۽ مستقبل، ڪهاڻي سان هڪجهڙائي رکندڙ صنفون بيان ڪيل آهن. اهو سڀ ڪجهه پيش ڪندي مختلف ڪهاڻين مان ٽڪرا کڻي سمجهايو ويو آهي.

مهتاب : شخصيت _ ڪردار _ مڃتا : پڙهڻ جهڙو ڪتاب

مهتاب : شخصيت _ ڪردار _ مڃتا : پڙهڻ جهڙو ڪتاب

محمد سليمان وساڻ

ميڊم مهتاب اڪبر راشدي صاحبه جي شخصيت تي لکيل مضمونن ۽ لکڻين جو ڪتاب ”مهتاب : شخصيت _ ڪردار _ مڃتا“ منهنجي هٿن ۾ آهي. 352 صفحن تي مشتمل هي ڪتاب پيڪاڪ پرنٽرس پاران ڇپايو ويو آهي جنهن جي قيمت 500 روپيا آهي. ڪتاب ۾ ڪل 54 ماڻهن جا لکيل مضمون آهن جنهن ۾ 5 ڪالم سندس ڪٽنب پاران لکيل آهن. ڪتاب جو مهاڳ جامي چانڊيي صاحب ”آواز جو چنڊ“ جي عنوان سان لکيو آهي. آخري لکڻي سندس وَر اڪبر راشدي جي آهي، جيڪا به پڙهڻ جهڙي آهي. مضمون لکندڙن مان ڪجهه اڄ اسان ۾ موجود ناهن جيئن علي احمد بروهي، انور پيرزادو، شمشيرالحيدري، مقصود گُل، نثار حُسيني ۽ ميڊم مهتاب جو ڀاءُ آفتاب چنا، ڪجهه ڏينهن اڳ هن ڪتاب جي مهورتي تقريب جيڪا آرٽس ڪائونسل ڪراچي ۾ ٿي هئي ان ۾ ميڊم مهتاب انهن شخصيتن کي ساريندي آبديده ٿي وئي هئي ۽ سندس اکين مان ڳوڙها وهي هليا هئا ۽ ان منظر سڀني کي جذباتي ڪري ڇڏيو هو. اها مهورتي تقريب جيتوڻيڪ تمام ڊگهي ۽ ٿڪائيندڙ هئي پر ان باوجود سڄو هال آخر تائين ڀريل رهيو هو ۽ مون سميت سڀ حاضرين هر مقرر کي ڌيان سان ٻڌي رهيا هئا.

جيتوڻيڪ ڪتاب ڇپجڻ کانپوءِ ۽ مهورت کانپوءِ تيزي سان وڪري ٿيو آهي ته ساڳي وقت ان تي تنقيد پڻ ٿي ته هن ڪتاب ۾ شامل اڪثر مضمون سنڌ رويو جي ان خاص شماري جا آهن جيڪو عرفان عباسي ۽ ياسر قاضي پاران ڇپايو ويو هو، پر ڪتاب جي سهيڙيندڙ ڊاڪٽر آفتاب ابڙي ان جو ذڪر ڪتاب ۾ ناهي ڪيو. جڏهن ته ميڊم مهتاب پاڻ ان ڏينهن مهورتي تقريب ۾ به ۽ ڪتاب جي پيش لفظ ۾ پڻ ٻنهي دوستن جي ان شماري جي نه صرف ڳالهه ڪئي پر ان کي ساراهيو به. مان سمجهان ٿو ته اداري کي سهيڙيندڙ ۾ سنڌ رويو يا عرفان عباسي ۽ ياسر قاضي کي به شامل ڪرڻ گهربو هو. پر ساڳي وقت ياسر قاضي ۽ عرفان عباسي پنهنجي شڪايت نوٽ ته ڪرائي چُڪا هيا (جيڪا درست به آهي) پر اها ادبي ۽ شائسته انداز ۾ هجي ها ته سُٺو لڳي ها. اجايو بحث ۽ تنقيد سبب سوشل ميڊيا تي ان جو حصو ٿيندي عجيب بد مزي واري ڪيفيت مان گذرڻو پيو.

ميڊم مهتاب جي سحر انگيز ، ٻاجهاري ۽ مهربان شخصيت، سندس ذهانت، ادبي انداز، ٻولي جي نج هجڻ، ادائگي ۽ شائستگي سان گڏ سندس مخصوص مُرڪ به کيس سڀني کان نرالو ڪري رکيو آهي ۽ سندس مقبوليت گهڻي عام آهي. هونئن به ميڊم مهتاب جي شخصيت گهڻ رُخي آهي، تنهنڪري سندس دوست، مداح ۽ چاهيندڙ به ايترائي ئي گهڻا آهن. لکندڙن به ميڊم جي شخصيت تي ڪمال جا ليک لکيا آهن. ساڳي وقت مضمونن جا عنوان يا ميڊم کي ڏنل لقب به واهه جو آهن، جيئن آواز جو چنڊ، پدمڻي هير ڪڻي، سنڌ جي راڻي، سُهائو آواز، چانڊوڪي، بات به تنهنجي مصريءَ جهڙي، سڀني جي مهتاب، منهنجي محبوبه، سنڌ جي موناليزا، مٽي ۽ مهتاب، مرڪڻي مهتاب، مُرڪ جي مکڙي، مُرڪ جي راڻي وغيره. لکندڙن ۾ علي احمد بروهي، شمشير الحيدري، آغا سليم، انور پيرزادو، ڊاڪٽر غلام علي الانا، امداد حسيني، عنايت بلوچ، هدايت بلوچ، سيد ديدار شاهه، يوسف شاهين، مراد علي مرزا، مدد علي سنڌي، سليم ميمڻ، شوڪت شورو، انعام شيخ، محمود مغل، آفتاب ابڙو، نصير مرزا، مصطفا قريشي، مقصود گُل، عبد الغفار تبسم، اعجاز منگي، ماهين هيسباني، سلطانه صديقي، سلطانه وقاصي، بيدل مسرور، انور ڪاڪا، اعجاز منگي سميت ڪيترن کي مشهور شخصيتن جون لکڻيون پنهنجي مخصوص انداز سان لکيل آهن. هر ليکڪ پنهنجي انداز سان جيئن ميڊم کي ڏٺو آهي ايئن ئي دل سان لکيو آهي. شمشير لکي ٿو:

”هوءَ ڄائي ته پاڪستان سان گڏ آهي يعني 14 آگسٽ 1947ع تي، پر کيس سُتي سنڌ ماءُ جي پيل آهي. منهنجو ويساهه آهي ته مهتاب جي ڪنوارپ_ڀري کِل جيڪڏهن ڪنهن شاعر جي تخليق ۾ واسو ڪري وڃي ته پڪ سان اها تخليق امر ٿي ويندي.“

ڊاڪٽر محمود مغل هڪ هنڌ لکيو آهي:

”هوءَ خيرن سان ڪهڙي به عهدي تي هجي، سندس ڏات جو عهدو سدائين بالاتر رهيو آهي.“

بس لاجواب يادگيريون آهن، پنهنجائپ جا قصا آهن، اڻ کُٽ ڳالهيون آهن هن ڪتاب ۾، ڪهڙيون لکجن، ڪهڙيون ڪجن، ڪتاب ضرور پڙهجو. ڇو ته هي ڪتاب به تاريخ بڻجي ويندو، سنڌ جي مُرڪڻي مهتاب جي تاريخ.

___

فيسبوڪ تي لنڪ

سنڌ جا سور

ڊائريءَ جا ورق

ڪالهه مليو ته وري به هميشه وانگر خاموش هيو.

پڇيومانس ڪو ڏک درد مليو اٿئي ڇا جو خاموش آهين ..؟؟؟

چيائين مونکي خوشيون ڪونه وڻن.... مونکي درد گهرجن... ڪي درد ڏيو

حيرت سان ڏٺومانس، وري غور سان ڏٺومانس .... 

منجهي پيو، پڇيائين غور سان ڇو پيو ڏسين؟؟

چيومانس حيرت اٿم ته سنڌ ۾ رهين ٿو ۽ اڃان به دردن جي گهرج اٿئي .... !!!! سنڌ کي اڃان ڪهڙا سور گهرجن ....!!! ... سنڌ ڪهڙا سُک ماڻيا آهن ... !!!

ڪراچي کان ڪيٽي بندر تائين

ڪراچي کان ڪيٽي بندر تائين
محمد سليمان وساڻ

ڪافي عرصي کان اها خواهش پئي رهي ته سنڌ جي ڊيلٽا جي ڇوڙ واري علائقن، سامونڊي پٽي ۽ درياءَ ۽ سمنڊ جي سنگم جا نظارا ڏسجن. ٻيو ته فيسبوڪ تي شاهه لطيف جي پيغام واري روزاني سلسلي ۾ سُر سريراڳ ۽ سُر سامونڊي پيش ڪندي به سنڌ جي هن سُکيي ستابي ماڳن جي ڏسڻ جو ارادو ٿي پيو. هن دفعي جڏهن سنڌو پنهنجي موج ۾ آيو ۽ سنڌ جي ڪچي کي ٻوڙيندو پنهنجي آب تاب سان ڪاهيندو سمنڊ جي کاري پاڻي کي ڌڪيندي سمنڊ ۾ پهتو ته اسان به سنڌوءَ جي ديدار لاءِ نڪري پياسين.
سنڌ گريجوئيٽس ايسوسيئيشن سچل ڳوٺ جي دوستن جو وفد سنڌ جي سامونڊي پٽي خاص ڪري سنڌو درياء جي ڇوڙ واري علائقن ڏانهن واءُ سواءُ وٺڻ لاءِ نڪتو. سچل ڳوٺ ڪراچي مان 16 دوستن جو سٿ هڪ هاءِ ايس ويگن ۾ صبح جو سوير نڪتو. دوستن ۾ تاج محمد وساڻ، ڪرم الاهي چنا، ربنواز ڀٽو،محمد سليمان وساڻ،صاحبڏنو ارباب،الهداد گوپانگ،عبد الڪريم چانڊيو،محمد سليمان آگرو،ڊاڪٽر عبدالحفيظ لغاري، غلام مرتضٰ وساڻ، سيد ارشاد شاهه، غلام شبير ميمڻ، محمد رفيق ڀٽو، پنهل لاکو، صحافي عبد الحميد جويو ۽ نويد آگروشامل هئا. چاچي الهداد گوپانگ هميشه وانگر هن دفعي به ڪتابن جا احوال پڙهي خوابن جي دنيا ۾ وڃي سنڌوءَ جي گجگوڙ محسوس ڪندي درياءَ جي ويرن سان ويڙهاند جو تصوراتي خاڪو پيش ڪندي اسان سڀني کي تيار ڪرڻ ۾ وڏو ڪردار ادا ڪيو.
گهاري کان ڪيٽي بندر لڳ ڀڳ 90 ڪلوميٽرن جو مفاصلو آهي. جيتوڻيڪ اسان جي ويگن جي رفتار ڪا گهڻي ڪانه هئي پر دوستن جا ٽهڪڙا، هر هر بدلجندڙ موضوع جن ۾ سنڌ جون معاشي حالتون، سنڌ جو امن امان، سنڌ جي تعليم، سنڌ جي ترقي، سنڌ جي سياست وغيره ڄڻ ته تازو توانو پئي ڪيو. گهاري کان اڳتي هلياسين ته روڊ جي ٻنهي پاسي مختلف رنگ هئا. ڪٿي ساوڪ ۽ چهچ ساوا فصل جن ۾ ساريون، ڪيلا ۽ وونئڻ هئا ته ساڳي وقت ناريل جا وڻ به نظر پئي آيا، ڪٿي وري سم ۽ پاڻي سبب زمينون ويران پئي نظر آيون. روڊ جي ڀرسان ٻنهي پاسي ڪڪڙين جا فارم به هئا ته پري ڪٿي مڇيءَ جا فارم ۽ تلاءَ به نظر پئي آيا، ڪٿي ڪٿي ڪوئلي ٺاهڻ جون بٺيون به نظر آيون جن ۾ هتان جا رهيل وڻ يا تمر جا ٻيلا به ڪپي انهن مان ڪارو ڪوئلو تيار ڪيو پئي ويو جيڪو ماحول جي گدلاڻ وڌائي رهيو هو. روڊ جي ٻنهي پاسن کان ڪجهه ڍڪيل فصل به نظر آيا جيڪي پان جا هئا. اهي سڀ ۽ مڇي ئي هتان جي ماڻهن جي روزگار جا وسيلا آهن. پان سنڌ جي هن پاسي يعني ٺٽي ۽ بدين جي ماڻهن ۾ گهڻو واپرايو وڃي شايد ايشيا ۾ سڀ کان وڌيڪ پان واپرائيندڙ ضلعا به اهي ئي آهن. پان ۽ گُٽڪي ۾ ملايل تماڪ ۽ زهريلا ڪيميڪل هتان جي ماڻهن ۾ وات جي بيمارين جو سبب پيا بڻجن ۽ وات جي ڪينسر جو مرض عام ٿي پيو آهي، پر ماڻهو انهن مان جان ڇڏائڻ بدران پان ۽ گٽڪي جي استعمال تي فخر محسوس پيا ڪن.
اسان ساڪري ٻاهران هڪ ڪلاسيڪل هوٽل تي پهچي پاڻ سان گڏ آندل کاڌن سان ناشتو ڪيو ۽ هتان جي بهترين کير پتي چانهه پيتي. هوٽل جو سهڻو سيٽ اپ ڏسي پڇا ڪرڻ تي خبر پئي ته هوٽل جو مالڪ هتان جو مقامي نه پر ڪراچي پاسي کان آيل ڪو گبول ذات جو آهي. اسان کي رستي جي خبر ته ڪانه هئي پر اندازو هيو ته ڪيڏاهن وڃڻو آهي. گهاري کان ساڪري تائين روڊ بهتر هيو پر اڳتي ڪيٽي بندر ۽ ذوالفقار آباد لاء روڊ جي نئين سر مرمت ۽ نئين رٿا بندي هلي رهي هئي جنهن جو ڪم لڳ ڀڳ بند ٿي چڪو آهي. خبر ناهي ڇو روڊ جي رٿا کي روڪيو ويو آهي.

جنگيسر:
ٻگهاڻ کان کاٻي طرف جنگيسر جي پوانٽ جي جيٽي تي پهتاسين. جنگيسر تائين جڏهن درياءَ لٿل هجي ته سامونڊي ويرون چڙهي اچن. جنگيسر ۾ درياء جي مٺي پاڻي جي وهڪري سمنڊ جي کاري پاڻي کي سمنڊ کان به پري ڌڪي ڇڏيو. جنگيسر ۾ سهڻا منظر هئا ٻيڙا ۽ هوڙا ڪي لنگر انداز هئا ته ڪي وڃڻ جي تيارين ۾ هئا. سهڻا منظر ڏسندي ايئن لڳو ڄڻ ڪو خواب ڏسندا هجون. سنڌ جا هي سهڻا منظر وسرڻ جهڙا ئي ناهن. هڪ طرف درياءُ ۽ ان ۾ موجود ٻيڙا ته ٻئي طرف باغ خاص ڪري ناريل جا وڻ سنڌوءَ جي سونهن کي ٻيڻو ڪري رهيا هئا. اهڙي سهڻي پوائنٽ جو اندازو به نه هيو پر درياءَ جي ميٽائين پاڻي، مٿان نيري آسمان ۽ اڇن ڪارن ڪڪرن، سنڌوءَ جي مٺي پاڻي، پري پري تائين نظر ايندڙ پاڻيءَ جي ڇر اسان جي اکين کي ٿڌو پئي ڪيو. هتان جي ماڻهن ۾ درياء جي وهڪرن خوشيءَ جا خزانا ۽ اکين ۾ اميدون سجايون آهن. جيئن مينهن ٿو وسي تيئن ماڻهن ۾ سرهائي ٿي اچي. مونکي ماڻهن جون ڳالهيون ٻڌي شاهه لطيف جي سُر سارنگ جون سٽون ياد اچي ويون:

آگَمَ ڪَيو اَچَنِ، سَڄَڻَ سانوَڻَ مِينھَن جِئن؛
پاسي تِنِ وَسَنِ، جي سَڀُ ڄَماندَرُ سِڪِيا.
کارو ڇاڻ:
اسان جي اڳلي منزل کارو ڇاڻ هئي. کارو ڇاڻ طرف ويندي رستي جي ٻنهي طرفن سنڌ جي هزارين ايڪڙ زرخيز زمين هاڻي سمنڊ جي کاري پاڻي جي ور چڙهيل هئي. ڊيلٽا ۾ سڄو سال پاڻي نه اچڻ بربادي ۽ تباهي جو سڀ کان وڏو سبب آهن ٻيو سبب سامونڊي ٻيلن يعني تمر جي ٻيلن جي ڪٽائي به آهي. کاري ڇاڻ جي جيٽي جا منظر خوبصورت ۽ جنت جي ڏيک جهڙا هئا. هي سهڻا دلفريب نظارا ڏسي سرويچ سجاولي جو گيت ”جنت الفردوس آهن ٻئي ڪنڌيون مهراڻ جون“ ياد ٿي آيو، ساڳي وقت لطيف سرڪار جي سُر سامونڊي جا بيت هڪ هڪ ڪري پئي ياد آيا. ٻيڙن جون لنگر انداز ٿيل قطارون ڏسي مونکي سنڌوء جا اهي ڏينهن ياد اچڻ لڳا جڏهن هتي ڪيٽي بندر ۽ شاهه بندر سبب پيهه هوندي، وڻجارن جون قطارون هونديون. ڪي خوش هوندا ته ڪي غمگين، ڪي وطن ورندا ته ڪي وطن کي ڇڏي پرڏيهه سفر جي تيارين ۾ هوندا. اهڙي ۾ جڏهن ڪا وڻجاري پنهنجي ور کي ويندي ڏسندي هوندي ۽ کيس روڪڻ جا جتن ڪندي هوندي ته عجيب ڪيفيت هوندس. اهڙي ڪيفيت کي لطيف سائين ڪيئن نه بيان ڪيو آهي:

سيئِي جوڀَنَ ڏِينهَن، جڏهن سَڄَڻَ سَفَرِ هَليا!
رُئان رَهنِ نه سُپرِين، آيَلِ! ڪَريان ڪِيئن؟
مُونکي چاڙهي چِيئَن، ويو وَڻِجارو اوهِري!

يا وري ڪو اهڙو نظارو ذهن ۾ اچي ويو جنهن ۾ هڪ وڻجاري پنهنجي ور جي انتظار ۾ ڪناري تي انتظار ڪندي چئي ٿي:

سَرَ نِسرِيا پاندَ، اُتَرَ لڳا، آءُ پِرِين!
مُون تو ڪارَڻَ، ڪانڌَ! سَهِسين سُکائُون ڪَيون.

اتي موجود ملاحن سان ڳالهين ۾ خبر پئي ته تيز وهڪري سبب مڇي جو شڪار ڏکيو ٿي پيو هئو. مڇي جو شڪار ڪندڙن ٻڌايو ته تيز دريائي وهڪرن ۾ وڻن جي بُنڊن سبب سندن رَڇ ۽ ڄار ڦاٽي پون ٿا پر ساڳي وقت هو خوش به هئا ته جڏهن سنڌو جا وهڪرا گهٽبا ته کوڙ مڇي جو شڪار ٿيندو. کارو ڇاڻ جيڪو درياء ۾ هڪ ٻيٽ جيان آهي جنهن جي ٻنهي پاسي هونئن ته سامونڊي کاري پاڻي جو گهيرو رهندو آهي پر سنڌوءَ جي موج سبب اهو پاڻي مٺو ٿي پيو آهي. هتي سولر سسٽم ذريعي ڪجهه پاڻي جا آر او پلانٽ به نظر آيا پر اسان جي خواهش هئي ته ڪنهن ٻيڙي ۾ چڙهي کاري ڇاڻ وڃون. پر هڪ ته ڪا ٻيڙي ان وقت تيار ڪانه هئي ٻيو ته اسان کي ٻه کان ٽي ڪلاڪ اچ وڃ ۾ لڳي وڃن ها. اسان جيٽي تي ئي هئاسين ته ڏکڻ اولهه پاسي يعني سمنڊ واري پاسي کان ڪڪرن ۽ بادلن نيري آسمان کي رنگ برنگي ڪري ڇڏيو ۽ ٿوري ئي دير ۾ هلڪي هلڪي برسات ماحول کي اڃان به چار چنڊ لڳائي ڇڏيا ۽ درياءَ جي حُسن ۾ واڌارو اچي ويو. سنڌوءَ جي سونهن ٻيڻي ٿي پئي. دوستن جي گهڻائي سبب ڪٿي به اڪيلو بيهي ڪجهه سوچڻ ۽ تصويرن ڪڍڻ جو وقت گهٽ ئي پئي مليو. مون سميت سڀني دوستن کي تصويرن جو شوق گهڻو هيو. سڀڪو هنن يادگارن لمحن کي محفوظ ڪرڻ پيو چاهي. جيتوڻيڪ هي رنگ ۽ نظارا اسان جي ٿڪ لاهڻ لاءِ ڪافي هئا پر چاچي ڪريم سميت ڪجهه دوستن کي سمنڊ ۽ درياءِ جي سنگم جي تلاش هئي پر اهو سڀ ڏسڻ آسان ڪونه هو. ان لاء ٻيڙين ذريعي 16 کان 20 ڪلوميٽر اندر وڃڻ جي ضرورت هئي. اتان واپسي شروع ڪئيسين ۽ وري ٻگهاڻ طرف سفر جاري رکيوسين. روڊ جو اجڙيل هجڻ ۽ گاڏيء جي نه هجڻ برابر رفتار ڪجهه سُست پئي ڪيو ته وري لطيفن ۽ ڪچهرين جي شروعات پئي ٿي، ساڳي وقت سائين شبير ميمڻ پاران آندل وڙي، سون حلوي، ترن جي لڏُن مان لطف اندوز پئي ٿياسين.
ساڳي وقت اهو به محسوس ٿيو ۽ ماڻهن اها ڳالهه ٻڌائي ته هن دفعي ڊيلٽا واري ڇوڙ جا رستا يا ڪِريڪ گهڻو ڪري لٽ سبب ڀرجي ويا آهن جنهن ڪري درياءَ جي پاڻيءَ زمينن ۽ ڳوٺن تي ڪاهه ڪئي آهي، جنهن سبب گهڻا ماڻهو متاثر ٿيا آهن ۽ فصل پڻ ٻڏي ويا آهن.

ڪيٽي بندر:

ٻگهاڻ پهچي اسان ڪيٽي بندر طرف ٺهندڙ روڊ تي روانا ٿياسين. ڪيٽي بندر جيڪو سنڌ جي سڃاڻ رهيو آهي، ڪيٽي بندر جنهن کي شاعرن ۽ فنڪارن ڳايو آهي. اسان شمن ميرالي جي ڪلام ”اچ ڪينجهر تي ڪيٽي بندر تي“ کي به جهونگاري رهيا هئاسين. ذهن ۾ هڪ سُکيو ۽ سهڻو ۽ شاندار تصور هيو ڪيٽي بندر جو. ڪيٽي بندر جيڪو ڪنهن زماني ۾ شاهه بندر سان گڏ ڪراچي جي بندرگاهن جي مقابلي جو هيو. ڪيٽي بندر جي نالي ۾ به اهو سحر آهي جنهن جو تصور صرف سئو سال اڳ ڪيو جڏهن هتي هزارين ٻيڙا هوندا هئا. ڪسٽم جو آفيسون، ڪالونيون، بينڪون، ڪاروباري ادارن جون بيٺڪون هونديون هيون. جتان روزانو هزارين ٽن چانور، کنڊ، مڇي، ڪڻڪ ۽ ٻيو اناج ڏيساور روانو ڪيو ويندو هو. جتي رات جو به بازارن ۾ ڏينهن لڳندو هو. هتان سوين سنڌي وڻجارا هتي پيدا ٿيندڙ شيون ململ جو ڪپڙو، سوٽِي ڪپڙو، ڪپھ، ڪڻڪ، چانور، ڀرت ڀريل گجَ، سُوسِيءَ جو ڪپڙو، کَيسَ، لويون، اجرڪ ۽ ٻئي سامان سان جهاز ۽ ٻيڙا ڀرائي واپار خاطر ڏيساور مسافري تي روانا ٿيندا هئا. هو مختلف ملڪن ۾ اسان جي شين جي مٽا سٽا ڪري دولتمند بڻجي واپس ورندا هئا. اهڙي منظر جي دلڪشي لطيف سائين هن بيت ۾ پڻ ڪئي آهي:

کاري کيڙائُو، مَٿي مِٺي موٽيا؛
سَودو ڪَنِ نه سونَ جو، وَڏا وِهائُو؛
موتِي جي مَهراڻَ جا، تِن جا طاماعُو؛
سامُونڊِي سائُو، لَنڪا لوپي آئِيا.

ڪيٽي بندر بابت مسٽر هُڊسن جنهن ڪمشنر آف سنڌ کي هن علائقي جي ريسيٽلمينٽ رپورٽ 1905ع ۾ پيش ڪئي هئي، جنهن ۾ لکيو هو ته: ”1848ع کان هي شهر امپورٽ ۽ ايڪسپورٽ جو مرڪز رهيو آهي، هي اناج جي مشهور منڊي آهي هتي ڪراچي، ڪڇ، ڪاٺياواڙ ۽ گجرات تائين اناج وڃي ٿو. ڪيٽي بندر جو ”زنجبار“ سان سڌو رابطو آهي، 1902-03 ۾ 92 هزار 7 سئو 5 مڻ اناج، 22 سئو ٽيهه مڻ ڪاٺ ۽ ٻيو سامان ٻاهر موڪليو ويو.“
1908-09ع ۾ بندر تي 382 جهاز، 8 هزار 20 ٽن سامان کڻي داخل ٿيا، جڏهن ته 260 جهاز ، 7 هزار 4 سئو 82 ٽن سامان کڻي ٻين ملڪن ڏانهن روانا ٿيا. 1923ع ۾ هتان 4 لک 23 هزار، 432 روپين جو مال امپورٽ ڪيو ويو جڏهن ته ، 2 لک 31 هزار 13 سئو روپين جو مال ايڪسپورٽ ڪيو ويو ۽ 1946ع ۾ 13 هزار چار سئو 15 روپين جو مال گهرايو ويو.
اسان ان پراڻي مالدار ڪيٽي بندر، هاڻوڪي سڃي ۽ تباهه ٿيل ڪيٽي بندر جڏهن ته مستقبل ۾ سنڌ جي نئين اڏجندڙ ڪيٽي بندر جي ويجهو پهتاسين ته هڪ دفعو وري سم ۽ سمنڊ جي ويرن ذريعي مٿي آيل پاڻي ۾ تباهه ٿيل ٻنين مان وچان ٿيندا سٺي روڊ تي پهتاسين. داخل ٿيڻ کان اڳ اسان ڪوسٽ گارڊ جي ملازمن کي اردو ۾ سڃاڻ ڪرائي ۽ ڌرتي ڌڻين جا ڪارڊ ڏسڻ کانپوءِ اڳتي وڃڻ جي اجازت ملي جڏهن ته اسان کي حيرت ان وقت ٿي جڏهن ڪيٽي بندر جي جيٽي تي مڇي صاف ڪندڙن اسان جي سنڌي ٻولي ڪونه پئي سمجهي ته معلوم ڪرڻ تي خبر پئي ته انهن مان ڪي برمي آهن ته ڪجهه بنگالي.
ڪيٽي بندر جي موجوده حالت ڪنهن به طرح تسلي بخش ڪانهي، بندر ويران آهي، شهر جي بازارن ۾ ڪا رونق ڪانهي، ٻار ۽ ماڻهن جي اڪثريت پيرين اگهاڙي ۽ ميرا ڪپڙا پاتل نظر آئي. شهر ۾ ڪابه صفائي ڪانه هئي. جيٽي تي ڌپ هئي جو نڪ تي ڪپڙو رکڻو پيو. ان وقت سمنڊ ۾ ڪا وير ڪانه هئي ۽ پاڻي لٿل هو. جيٽي وڃي خبر لڌي ته پتو پيو ته سمنڊ هتان کان 10 يا 12 ڪلوميٽر پري هوندو. ملاحن ٻڌايو ته هتي هاڻ مشڪل سان ڪي چاليهه کن ٻيڙا ئي هوندا جن جو ڪم مڇي مارڻ آهي. ملاحن مان هڪ کان پڇڻ تي خبر پئي ته هو ڪڏهن ڪڏهن طوفان جي ور چڙهي هندستاني حدن ۾ داخل ٿي ويندا آهن. مونکي ان وقت حيدر دريا جو ناول ”يار“ ياد اچي ويو جنهن ۾ سنڌ جي انهن ملاحن جو ذڪر آهي جيڪي هندستاني حدن ۾ اتان جي فوجين وٽ يرغمال ٿيندي ڪيئي سور سهن ٿا.
ڪيٽي بندر جي هجڻ جو هڪ سبب اها ديوار يا بند آهي جيڪو محترمه بينظير ڀٽو جي دور ۾ ڏنو ويو هيو نه ته جيڪر ڪيٽي بندر به روز پاڻي ۾ لڙهي ۽ جڙي. محترمه بينطير جي ڪوشش هئي ته ڪيٽي بندر منصوبو مڪمل ڪري هن نئين بندر کي سنڌ جي سکيي هجڻ جو وري ضامن ڪجي پر ٻئي دفعا سندس حڪومت وقت کان اڳ ڊهڻ ڪري هي منصوبو جڙي نه سگهيو ۽ محترمه پاڻ به الله کي پياري ٿي وئي. ڪيٽي بندر جي هي اجڙيل حالت ڄڻ ته لطيف سوين سال اڳ ئي محسوس ڪئي هئي. تڏهن ئي ته چيائين :

نه سي تڙِ هوڙاڪَ، نه وايُون وَڻِجارَنِ جُون!
سَرتيُون سامُونڊين جا، اَڄُ پِڻُ چِڪِيَمِ چاڪَ؛
مارِينِمِ فِراقَ، پاڙيچيُون پِريُنِ جا.

بندر جي اها حالت ڏسي، هتان جي سُکين ماڻهن جي هاڻوڪي ڏکيي حالت ڏسي سڀ مايوس هيا ۽ جلدي اچي گاڏي ۾ ويٺا. واپسي ۾ تبصرا هئا پنهنجن جي بيوسي، حڪومت جي نا اهلي تي. ساڳي وقت سڀ اهو به چئي رهيا هئا تي هاڻي به ٿورو خرچ ڪجي ته هنن سهڻن علائقن جي سونهن ۽ سوڀيا سان گڏ هتان جي غريبي به گهٽائي سگهجي ٿي. هتي پڪنڪ پوائنٽس جوڙائي سگهجن ٿيون پر جي روڊ ٺهي وڃي ۽ بندر جو منصوبو تيار ٿئي ته ڪيٽي بندر هڪ دفعو وري سنڌ جي معاشي بهتري جو ضامن بڻبو. ساڳي وقت اهو به خدشو رهندو ته جي هتي ترقي ٿي ته ڪٿي ڪراچي وانگر هتي به مقامي ماڻهو اقليت ۾ نه هليا وڃن ۽ ڌاريا هت واپار تي قابض ٿي وڃن، ڇو ته سکاري سنڌ سدائين ڌارين کي هرکائي سنڌ تي حملا ڪرايا آهن ۽ اسان جا اصلوڪا سنڌي سنڌ جي حفاظت ڪرڻ ۾ ناڪام ويا آهن ۽ اگهور ننڊ ۾ ستل آهن، تڏهن ئي ته لطيف سرڪار سُر سامونڊي ۾ ان بابت اڳواٽ ئي هوشيار ڪيو آهي :

بَندَرِ جان ڀَــئِي، ته سُکاڻِيا مَ سُمهو؛
ڪَپَرُ ٿو ڪُنَ ڪري، جِئن ماٽي منجھ مَهِي؛
ايڏو سُورُ سَهِي، ننڊ نه ڪجي، ناکُـئا!

ڪيٽي بندر کان واپسي ڪئيسين ته بُک به پريشان ڪري رهي هئي ته سج به لهڻ وارو هيو. ڪي رستي تي ماني کائڻ جو چئي رهيا هئا ته ڪي گهر پهچڻ جو. پر آخر ۾ اهوئي ٿيو جو ڪٿي بيهڻ بجاء ڪراچي جي ڪروڙن جي آبادي ۾ پهتاسون، ڪراچي جيڪو سنڌ جي گادي جو شهر هوندي اسان لاء اوپرو ٿي رهيو آهي. اسان کي ڪيٽي بندر کي بچائڻ سان گڏ سنڌ جي مارئي ڪراچي جي وارثي ڪري ان ۾ سُڃاڻ برقرار رکڻي آهي.

سلطانا وقاصي جو ڪالم ڪتاب ڳالهيون پيٽ ورن ۾

سلطانا وقاصي جو ڪالم ڪتاب ڳالهيون پيٽ ورن ۾ 

تبصرو : محمد سليمان وساڻ

سنڌ جي نامور ليکڪا سلطانا وقاصي جي ڪالمن جو ڪتاب ”ڳالهيون پيٽ ورن ۾“ ٻن جُلدن ۾ ڇپجي مارڪيٽ ۾ آيو آهي. سلطانا وقاصيءَ جو نالو سنڌ جي انهن چند عورت ليکڪائن مان هڪ آهي جن پنهنجي قلم جي نوڪ ذريعي معاشري جي نا انصافين، ڏاڍاين ۽ نا مناسب حالتن تي بي باڪي ۽ بهادريءَ سان لکيو آهي. سلطانا وقاصي جنهن جو تعلق سانگهڙ ضلعي جي ٽنڊي آدم شهر جي هڪ زميندار گهراڻي سان رهيو آهي ۽ لاڏ ڪوڏ سان پڙهي آهي، سندس گهر ۾ ادبي ماحول رهيو ۽ سڀ ڪتاب کيس دستياب مليا. ڳوٺ ۾ رهندي به هن علم حاصل ڪيو جنهن جو سهرو سندس والد خانصاحب عبدالحق وَڪي ڏانهن وڃي ٿو جيڪو پنهنجي دور جو ادب دوست، ترقي پسند انسان ۽ غريبن جو هڏ ڏوکي هيو. سلطانا وقاصي جي ناناڻي خاندان جو سنڌ جي ادبي حلقي ۾ وڏو نالو رهيو آهي. ناميارو عالم علامه علي خان ابڙو سندس نانو ۽ جديد سنڌي افساني جو مشهور ليکڪ جمال ابڙو سندس مامو آهي. اهڙي سکيي ستابي گهراڻي سان تعلق رکندڙ سلطانه وقاصي اڳتي هلي زندگيءَ جا ڪيئي ڏک ۽ تڪليفون سٺيون ۽ اڪيلي ئي انهن جو مقابلو به ڪيو ۽ ڪراچي جهڙي شهر ۾ جڏهن لساني فساد چوٽ چڙهيل هيا تڏهن به هن اڪيلي سر اتي ويهي حالتن سان مهاڏو اٽڪايو. سندس ڪردار ۽ تحريڪ ٻين عورتن لاءَ به اتساهه جو سبب بڻي ۽ اهڙي وقت ۾ هن قلم ذريعي ان وقت جي حالتن، ماضي ۽ مستقبل بابت سنڌي اخبارن ۾ گهڻو ڪجهه لکيو. هو هڪ جذباتي ۽ بهادر عورت آهي ۽ جذباتي عورتون هر جاءِ تي مصلحت پسندي کان ڪم ڪونه وٺنديون آهن. اهوئي سبب آهي جو سندس لکڻيون ڪيترن ادبي ۽ سياسي شخصيتن کي نه وڻيون. 

هي ڪتاب “ڳالهيون پيٽ ورن ۾” ڇهه سئو ٻاهتر صفحن تي مشتمل آهي جيڪو امبر پبليڪيشن ڪراچي پاران ڇپايو ويو آهي. ڪتاب ۾ جيڪي ڪالم شامل آهن سي اسان جي ئي معاشري، اسان جي ئي ماڻهن ۽ اسان جي ئي دنيا جا آهن. هنن ڪالمن ۾ ڪيئي ڪهاڻيون، ڪيئي واقعا موجود آهي، تاريخ جا ڪيئي واقعا درج آهن. هن ڪتاب ۾ هڪ عام ڪهاڻي ملي ٿي ، اها آهي عورت جي ڪهاڻي، جنهن تي ليکڪا تمام گهڻو لکيو آهي، ڪيترين ئي عورتن جون ڪهاڻيون شامل آهن. هن ڳوٺ جي عورت، شهرن جي عورت، اٻوجهه سادي سودي، اڻپڙهيل عورتن سان گڏ لکيل پڙهيل عورت تي به لکيو آهي. سندس ڪالمن مان گهڻا عورتن تي لکيل آهن. ان جو هڪ سبب اهو به آهي ته هوءَ پاڻ به عورت آهي، هڪ ماءُ آهي، هڪ ڌيءُ آهي، هڪ ڀيڻ آهي. هن بلڪل صحيح لکيو آهي اسان جو معاشرو جيڪو مردانه معاشرو آهي، جتي عورت کي ايتري اهميت ناهي ملي سگهي. پر ساڳي وقت هڪ شيءِ جي گهٽتائي نظر اچي ٿي ته هو ڪٿي به اهڙن عورت ڪردارن جي خلاف لکندي نظر ڪانه آئي جيڪي به عورت تي تشدد ۽ ڏاڍ جو حصو رهيا آهن. هوءَ وڏيرياڻين، ظالمن ۽ پئسي وارن جي زالن تي به ڪجهه ڪانه لکي سگهي آهي جيڪي پنهنجي مڙسن سان گڏ ظلم ۾ ڀائيوار آهن.

سلطانا وقاصي جي ڪالمن جو هڪ وڏو حصو سنڌ سان عشق ۽ سنڌ جي وحدانيت تي ڪيل وار تي لکيل آهي. پاڻ سنڌ کي سنڌ مُلڪ لکي اهو ثابت ڪري رهي آهي ته اسان جي ثقافت، ٻولي ۽ وجود هزارين سالن کان هلندو اچي، تنهنڪري سنڌ وارن کي پنهنجي ڌرتي کي هڪ ملڪ طور ثابت ڪرڻو ئي پوندو. پناهگيرن ۽ مهاجرن جي گهيري ۾ آيل سنڌ ۽ سنڌي ماڻهن جي هاڻوڪي بيوسي تي ليکڪا جتي رنجيده آهي اتي سندس احساس، سندس سوچون ڀور ڀور ٿيندي نظر اچن ٿيون. پر پوءِ به هوءَ ڪٿي به اميد جو دامن ڪانه ٿي ڇڏي، ننڍڙيون ننڍڙيون ڪوششون به کيس اميد جا ڪرڻا پيون لڳن. سندس نوي جي ڏهاڪي ۾ لساني وڳوڙ ن ۾ قتل ۽ تشدد ٿيل سنڌين ۽ ان وقت جي حالتن تي لکيل ڪيئي ڪالم پڙهڻ جهڙا آهن. سياستدانن جي مايوسين تي عوام کي جاڳائڻ جي ڀرپور ڪوشش ڪئي اٿائين پر سنڌي عوام اگهور ننڊ مان اٿڻ کان قاصر ٿو نظر اچي. هو ءَ پناهگيرن جي روين ۽ سياست کان بيزار نظر اچي ٿي پر بيوس به نظر اچي ٿي جو اسان جا سياستدان ٽَڪي پيسي تي وڪامجي ، ڪرسي جي پويان هلندي سنڌ جي مفادن جا پل پل تي سودا ڪندا رهيا آهن. 

سلطانا وقاصي پاڻ اديبا، ليکڪا ۽ شاعره هجڻ ڪري سنڌي ادبي سنگت ۾ گهڻي متحرڪ رهي آهي، تنهنڪري پاڻ ادبي سنگت ۽ اديبن جي سياست، ڪردار ۽ تحريڪن تي خوب لکندي رهي آهي. هوء ڪافي جاين تي اديبن ۽ ادبي سنگت جي ڪردار کان مايوس لڳي ٿي، اهوئي سبب آهي جو تنقيدي ڪالم لکيا اٿس پر ساڳي وقت هو تنقيد براءِ تنقيد بجاءِ ڪيترائي حل پيش ڪندي رهي آهي. پر جڏهن ويڪائو اديب سنڌ جي مفادن خلاف نظر اچنس ٿا ته انهن خلاف بغير خوف ۽ ڊپ جي لکندي رهي ٿي. اهوئي سبب آهي جو ڪيترائي اديب کيس پسند ڪونه ٿا ڪن. ساڳي وقت هوءَ سنڌ جي علمي ۽ ادبي ادارن تي به لکي ٿي، انهن جي تبديلي تي لکي ٿي. اتي موجود شخصيتن جي منفي ۽ مثبت ڪردان تي لکي ٿي. هوءَ تعليم ، هنر، چٽاڀيٽي ۽ ميرٽ تي يقين رکندڙ آهي، اهوئي سبب آهي جو ڪيترين جاين تي هن ڪوٽا سسٽم جي مخالفت ۾ به لکيو آهي ۽ هوءَ چوي ٿي ته ڪوٽا بجاءِ چٽاڀيٽي ۽ قابليت جي بنياد تي اڳتي وڌجي. پر انهيءَ حقيقت کان به منهن موڙڻ ڏُکيو آهي ته شهر ۽ ڳوٺن جي تعليمي سرشتي ۾ زمين آسمان جو فرق آهي جنهن کي ڪيئن ختم ڪجي.

سياسي حالتن ۽ شخصيتن تي چِٽو موقف رکي لکندڙ سلطانا وقاصي جا ايم ڪيو ايم جي هيڊ ڪوارٽر نائن زيرو تي وڃڻ وقت محترمه بينظير ڀٽو ۽ ڄام صادق علي جي دور ۾ ايم ڪيو ايم کي ڏنل ڍيل ۽ اختيارات بابت سندس ڪالم لاجواب آهن جن ۾ هن سانگهڙ، دادو ۽ لاڙڪاڻي جي شخصيتن تي ڪمال جي تنقيد نگاري ڪئي آهي. ان وقت جي اخبارن جي ايڊيٽرن کي به جس ڏيڻ گهرجي جن اهڙا بولڊ قسم جا ليک اخبارن ۾ شامل ڪيا.

جيتوڻيڪ ڪافي سارن ڪالمن ۾ يڪسانيت به آهي جيڪا پڙهندڙ کي بور ڪندي پر پوء به هي ڪالمن جو ڪتاب هڪ تاريخ آهي. جيڪا سنڌ جي ان وقت جي حالتن جي شاهد آهي. ڪالمن جي پنهنجي افاديت هوندي آهي، ڪيئي ڪالم وقت ۽ حالتن وقت لکبا آهن جيڪي پوء پنهنجو اثر وڃائي ويهندا آهن پر ساڳي وقت اهڙا لا تعداد ڪالم به موجود آهن جيڪي اهو ظاهر ڪن ٿا ته ليکڪا جو مشاهدو ڪيڏي ڪمال جو هيو جو اڄ جون حالتون ان وقت جي ڪالمن ۾ لکيون ويون آهن. سنڌ جي علمي ادارن، ادبي ادارن، درسگاهن، سنڌ جي ٻهراڙي ۽ شهرن، سنڌي عورتن، معاشرتي براين، ڪارو ڪاري جهڙي ريتن ۽ رسمن، بدلي جي شادين، سنڌ جي نوجوانن، سنڌ جي عورتن، سنڌ جي سياستدانن، سنڌي اديبن، سنڌ جي عوام ۽ ووٽرن، سنڌ جي جوڌن ۽ قومي هيرن، سنڌ جي سماجي خدمتن جي تنظيمن، ادبي تنظيمن، سياسي تنظيمن، بهارين، بنگالين، برمين ۽ افغانين سميت سنڌ ۾ آيل پناهگيرن سميت روز مره جي سڀني واقعن تي ليکڪا جا احساس ۽ سوچون پڙهڻ وٽان آهن.

جيتوڻيڪ اڄڪلهه سلطانا وقاصي تمام گهٽ لکي رهي آهي پر پوءِ به سندس هي ڪتاب سنڌ جي ادبي ۽ صحافتي حلقي ۾ ضرور مقبوليت ماڻيندو.

____

اقبال بلوچ صاحب جي شاعريءَ جو مجموعو ”اي منهنجي شهر جي مٽي“

محترم اقبال بلوچ صاحب جي شاعريءَ جو مجموعو ”اي منهنجي شهر جي مٽي“ منهنجي هٿن ۾ آهي. تلهار سان تعلق رکندڙ شاعر ۽ ڪهاڻيڪار اقبال بلوچ جو ان کان اڳ شاعريءَ جو مجموعو ”سانول جا سور“ به ڇپجي چڪو آهي. اقبال بلوچ گذريل 40 سالن کان ڪهاڻيون، ڪالم، نظم ۽ شاعري لکندو رهيو آهي پر هاڻي ان کي سهيڙي ڪتابي شڪل ۾ پيش ڪيو اٿس. سنڌ ۽ سنڌي ماڻهن لاءِ درد رکندڙ اقبال بلوچ پنهنجي شاعريءَ ۾ به گهڻو ڪري معاشرتي موضوع، نا انصافيون بيان ڪيون آهن. خاص ڪري سندس نظم ته ان جي ڀرپور عڪاسي ڪن ٿا. منهنجي شهر جي مٽي، اسان جا ليڊر، جڏهن لاش تنهنجو پهتو، مفت ورهاست، ڪلارڪ جي پگهار، نوجوان ڀاءُ جو موت ۽ ٻيا سڀ نظم ان جو مثال آهن ته ڪيئن نه هو معاشرتي ڏاڍاين ۽ اڻ برابرين تي تڙپي ٿو. اقبال بلوچ جا غزل به وڻندڙ آهن جن ۾ پيار ۽ محبت سان گڏ درد سمايل آهي.

تنهنجون پيار واريون، نهارون نهارون،

منهنجي زندگي بس، بهارون بهارون.

يا وري سندس هي غزل

ڪيون مون وفائون،

مليون پر جفائون.

سچيون چاهتون هن،

لڳيون تو خطائون.

هي ڪتاب ادب اشاعت گهر حيدر آباد پاران ڇپايو ويو آهي جنهن ۾ گيت، غزل، نظم، چئوسٽا ۽ ٽيڙو شامل آهن. 112 صفحن تي مشتمل هن ڪتاب جي قيمت 150 روپيا آهي.

سندس شاعريءَ جي پهرين مجموعي تي سائين اقبال بلوچ کي واڌايون پيش ڪجن ٿيون ۽ اها اميد ڪبي ته سندس شاعريءَ جو هي ڪتاب شاعري گهر جي سونهن بڻبي ۽ کيس سٺي موٽ ملندي.

مرحوم هدايت الله سمون جي شاعريءَ جو ڪتاب ”سڏڪا ۽ سارون“

مرحوم سائين هدايت الله سمون صاحب جي شاعريءَ جو ڪتاب ”سڏڪا ۽ سارون“ منهنجي هٿن ۾ آهي. هي ڪتاب سوشل ميڊيا جي پياري دوست ۽ علم ۽ ادب سان چاهه رکندڙ ڄام احمد سمون پاران سوکڙي طور موڪليو ويو آهي. هدايت الله سمون صاحب جي شاعريءَ ۾ مجازي عشق ته شامل آهي ئي آهي پر سڄي ڪتاب ۾ صوفياڻو رنگ رچيل آهي. سندس شاعري ۽ شخصيت سنڌ جي صوفي شاعرن کان گهڻو متاثر لڳي رهي آهي، خاص ڪري چيزل فقير، خوش خير محمد هيسباڻي، مصري شاهه، حمل فقير، سچل سرمست ۽ شاهه لطيف سندس شاعري، سوچ، فلسفي ۽ ادائيگي تي گهڻو اثر انداز آهن. ڪتاب ۾ موجود ڪافيون ۽ وايون اهڙي ته انداز سان چيل آهن جو سڀ جو سڀ ڳائي سگهجن ٿيون، يعني موسيقي جي چاشني ۽ موسيقي جا رنگ عيان نظر اچن ٿا. سائين هدايت الله پاڻ به سڄي عمر صوفياڻي رنگ جي موسيقي جا مشتاق رهيا آهن. سندس ڪافي جو نمونو ته ڏسو :

قرب ۾ ناهي ڪَسُ، ڪَسُ مڙئي آ ڪوڙن ڪنڌ ۾ !

قرب ۾ ناهي ڪَسُ !

سندس شاعري پڙهي لڳو ته هو سنڌي ٻولي جي اصليت کي برقرار رکڻ ۾ گهڻو ڪامياب ويو آهي ۽ ٻولي جو نج سنڌي هجڻ وڏن شاعرن جي نشاني آهي. سندس هي بيت ئي ان جو هڪ نمونو آهي.

ڏينهن جهڙا ڏينهنڙا، راتين جهڙيون راتيون،

ماڻهو اهي نه مُهڻا، مٺيون جن جون باتيون،

ڪڇ اندر ڪاتيون، لڪايو گهمن لوڪ ۾.

سندس غزل به لاجواب آهن، سهڻي نموني، سهڻي ۽ نج ٻولي جي گهاڙيٽي تي ٺهيل. سچ ته شاعري دل وٽان آهي:

اکيون ملائي اکڙين سان، پاڻ وڃائي ويٺو آهيان !

دنيا ڀلي ڇا به چوي، سر تي سهائي ويٺو آهيان !

سوين صلاحون ڏيڻ وارا، ڪيئي خوب کلڻ وارا،

چوڻ وارن کي جهل پل ناهي، تنهنجو چوائي ويٺو آهيان.

ڪتاب ۾ ڪيئي غزل وايون، بيت ۽ ڪافيون شامل آهن. ان کانسواءِ حمد، دعا، نعت، قصيده، مرشد جي ثنا شامل آهي. خاص ڪري لطيف جي رسالي جي مشهور سُرن سسئي، نوري، مارئي، سامونڊي، رامڪلي ۽ سهڻي جا به بيت ۽ ڪافيون شامل آهن. سر مارئي مان ڪافي جو هڪ نمونو:

وهائي نِير نيڻن مان، پهنوارن کي پڇائينديس،

سندا سانگين وليون واڙا، وري ور ور واجهائينديس.

سلام پرنٽرز ۽ پبلشرز جو هي ڪتاب سائين شمس الدين سمون پاران ڇپايو ويو آهي جنهن جو مهاڳ مير محمد پيرزادي لکيو آهي. ڪتاب 188 صفحن تي مشتمل آهي جنهن جي قيمت 250 روپيا آهي. هن ڪتاب جي ڪمپوزنگ ڄام احمد آزاد سمون ۽ شاهب الدين سمون جي ڪاوشن جو ثمر آهي. 

مونکي تمام گهڻي خوشي آهي ته سائين هدايت الله جي پُٽن، پوٽن ۽ ڏوهٽن سندس ادبي ميراث کي ڪتابي شڪل ۾ آڻي محفوظ ڪري ورتو آهي. سڀني کي جس هجي جن هن ڪم ۾ پاڻ ملهايو آهي. نيڪ اولاد مان والدين کي اهڙيون ئي اميدون هونديون آهن.

مان ٿورائتو آهيان ڄام احمد آزاد سمون جو جنهن هي تمام سٺو ڪتاب پڙهڻ لاء موڪليو جيڪو هميشه پڙهڻ تي مجبور ٿيندس.

سنڌ گريجوئيٽس ايسوسيئيشن(سِگا) جي 36هين سالياني ڪنونشن جي تقريب

ڪراچي ۾ سِگا جي 36 هين سالياني ڪنوينشن ۽ اوارڊ ورهائڻ واري تقريب جو احوال

رپورٽ: محمد سليمان وساڻ

پاڪستان ٺهڻ کانپوءِ هندن جي لڏپلاڻ ۽ وري بنگلاديش جي الڳ ٿيڻ کانپوءِ سنڌ ۾ سماجي ۽ تعليمي حوالي سان هڪ ماٺار ڇانيل هئي. ان دور ۾ سنڌ جو درد رکندڙ سڄاڻ شخصيتن پنهنجي مدد پاڻ تحت ڪم ڪرڻ جي جذبي سان لکيل پڙهيل ۽ گريجوئيٽ سنڌين جي هڪ تنظيم سنڌ گريجوئيٽس ايسوسيئيشن (سِگا) جو 1972ع ۾ بنياد رکيو. پوءِ ڏسندي ئي ڏسندي اها تنظيم سنڌ ۾ سماجي جاڳرتا ۽ سماجي ڪم ۾ پاڻ ملهائيندي ٻين تنظيمن لاءِ هڪ مثال بڻجي وئي. سِگا جي هڏڏوکي ۽ جاکوڙي ڪارڪنن جي ڏينهن رات جي محنتن سبب هن تنظيم سنڌ ۾ وولنٽيئرزم جو نئون بنياد رکيو. ان دوران هن تنظيم کي ڪيترن ئي ڏکين ۽ سکين دورن مان گذرڻو پيو جن مان هڪ دور مارشلا وارو يعني جنرل ضياء الحق جو به هيو جنهن ۾ سنڌين جو آواز بڻيل هن تنظيم تي مڪمل پابندي لڳائي وئي. سگا سنڌ جي اها تنظيم آهي جيڪا سيڪيولر سوچ ۽ پر امن ۽ ترقي يافته سنڌ جي خواب کي اجاگر ڪرڻ لاء جاکوڙي پئي. توڙي جو اسان وٽ اهي روايتون آهن ته سنڌ جون تنظيمون ۽ ادارا مشڪل سان ڏهاڪو سال ئي گذاري سگهندا آهن پر سِگا اڄ به سنڌ ۾ پنهنجي ڪم سبب سڃاڻ بڻيل آهي. اها ٻي ڳالهه آهي ته هي تنظيم ماڻهن جي سوچ مطابق اهي نتيجا ڏئي ڪانه سگهي آهي جنهن جي اميد ڪئي وئي هئي پر پوء به ڏيئو وساميو ناهي ۽ لاٽ ٻرندي رهي ٿي.

مسرور پيرزادي جو ڪتاب منفرد شاعريءَ جي سونهن

مسرور پيرزادي جو ڪتاب منفرد شاعريءَ جي سونهن

تحرير : محمد سليمان وساڻ

پئسو گهٽ ڪمايو ۽ مون شعر گهڻا لکيا،

ڳالهه انهيءَ تي آهه ندامت، ايئن به ناهي.

پياري دوست، ملنسار شخصيت ۽ بهترين شاعر مسرور پيرزادي جي شاعريءَ جو ڪتاب “منفرد” منهنجي هٿن ۾ آهي. ڪاري رنگ جي ٽائٽل ڪور ۾ مسرور جي هٿ ۾ ڪتاب آهي جيڪو هڪ منفرد اسٽائل آهي. مسرور جنهن سان ملاقات جو سفر سوشل ميڊيا ذريعي ٿيو ۽ پوءِ ڪراچيءَ جي ادبي ۽ ثقافتي گڏجاڻين ۽ ميڙن ۾ اڪثر ملاقاتون ۽ ڪچهريون ٿينديون رهن ٿيون. مسرور جي هڪ منفرد خاصيت آهي سندس مسڪراهٽ. سدائين سمارٽ نظر ايندڙ مسرور جڏهن به مليو آهي ته هو مسرور نظر آيو آهي ۽ سندس چهري تي مسڪراهٽ نظر آئي آهي. ڪراچي جي مشاعرن ۾ يا وري ٽي وي شوز ۾ سندس شاعري پڙهڻ جو انداز به وڻندڙ هوندو آهي. مسرور پيرزادي جي شاعريءَ جي رديف، قافيي يا وزن ۽ بحر بابت ته شاعر دوست ئي بهتر راءِ ڏيندا پر سندس ٻوليءَ جي سادگي، لفظن جي چونڊ ۽ عنوان، شاعريءَ جا خيال سچ ته دلچسپ ۽ وڻندڙ آهن. مسرور جا غزل ۽ نظم به لاجواب آهن. سندس شاعري پڙهندي حسن درس جي ڪجهه سٽن جو جواب يا وري انهن سان ڀيٽ ڏاڍي وڻي. حسن درس سنڌ کي پرينءَ جي پاڇي سان ڀيٽ ڪري سهڻيون سٽون سرجيون آهن:

ساري سنڌ پرينءَ جو پاڇو

جيڪو جَرَ تي جاڳي ٿو

ٿڌ وَسي ٿي واريءَ تي

ٿوهر ٿوهر ننڊ ڪري ٿو

هڪڙو خواب سهانو جيڪو

روز اکين ۾ کيپ ڀري ٿو

مسرور پيرزادي انهن سٽن جي جواب ۾ سنڌ سان بي انتها پيار جو ثبوت ڏيندي سنڌ کي ئي پنهنجو پرين لکيو آهي:

ساري سنڌ ته پاڻ پرين آ،

سنڌ پرينءَ جو جو پاڇو ناهي !

سنڌ ته پاڻ پرين سپرين آ !

ٿر، اتر ۽ لاڙ وچولو،

روپ سڄڻ جو ڪاڇو آهي.

ڪراچي ۾ ٿيندڙ سنڌي ادبي ورلڊ ايسوسيئيشن (ساوا) جي چوٿين سالگرهه ۽ محفل مشاعرو

ڪراچي ۾ ٿيندڙ سنڌي ادبي ورلڊ ايسوسيئيشن (ساوا) جي چوٿين سالگرهه ۽ محفل مشاعرو

رپورٽ : محمد سليمان وساڻ

سوشل ميڊيا ذريعي چار سال اڳ وجود ۾ ايندڙ شاعرن ۽ اديبن جي عالمي تنظيم سنڌي ادبي ورلڊ ايسوسيئيشن (ساوا) جي چوٿين سالگرهه تقريب 6 فيبروري 2015ع تي ممتاز مرزا اسٽوڊيو ڪراچي ۾ ملهائي وئي. هن تقريب ۾ سالگرهه جو ڪيڪ ڪٽڻ سان گڏ محفل مشاعرو به ٿيو. هن تقريب جي تقريرن جي نشست جي صدارت ساوا جي چيئرمين هدايت بلوچ ڪئي جڏهن ته ادل سومرو خاص مهمان هيو. مقررن ان ڳالهه تي زور ڏنو ته سوشل ميڊيا جي هن دور ۾ سنڌي ماڻهن کي ٽيڪنالاجي ۽ سوشل ميڊيا ذريعي ڄاڻ ڏني وڃي ۽ اهڙا موقعا فراهم ڪيا وڃن جيئن صحتمند سماجي، تعليمي ۽ ادبي سرگرمين ۾ واڌارو اچي. هدايت بلوچ پنهنجي تقرير ۾ تنظيم جي ڪيل ڪم بابت ٻڌائيندي چيو ته ڪنهن نه ڪنهن طرح سنڌي ادبي ورلڊ ايسوسيئيشن دنيا خاص ڪري هند ۽ سنڌ جي اديبن ۽ شاعرن کي ملائي سنڌي ٻولي ۾ لکڻ ۽ پڙهڻ جي ڪوششن ۾ رڌل آهي. هن چيو ته نوجوان ٽيڪنالاجي جي فائدن کان واقف آهن ۽ اهي ئي وڌيڪ سرگرميون پيا ڪن. خاص مهمان ادل سومري چيو ته سوشل ميڊيا خاص ڪري فيس بوڪ کان پوء سنڌ، هند ۽ سنڌ کان ٻاهر ويل شاعرن ۽ ليکڪن جو پاڻ ۾ رابطو رهي ٿو ۽ هو ادبي ۽ سماجي سرگرمين کان با خبر رهن ٿا. ادل سومري چيو ته هن دفعي هند جي دوري وقت اها ڳالهه محسوس ٿي ته اتي اسڪول ته سٺا آهن پر اتي سنڌي ٻولي ڪانهي، سنڌي ٻولي پڙهڻ ۽ لکڻ جو رجحان اتي تيزي سان گهٽ پيو ٿئي، تنهنڪري ٽيڪنالاجي ذريعي سنڌي سکڻ جا موقعا ڪڍڻا پوندا. هن ساوا جي تعريف ڪندي چيو ته محدود سرگرمين باوجود ادب دوستن کي ملائڻ ۾ هن تنظيم سٺو ڪم ڪيو آهي. عبد الغفار تبسم چيو ته سنڌي شاعري، ڪهاڻين، وڊيوز ۽ ڪتابن کي تڪڙي ۽ سولي انداز ۾ پيش ڪرڻ ۾ سوشل ميڊيا اڳتي رهي ٿي، تنهنڪري اسانکي به ٽيڪنالاجي سان گڏ ترقي ڪرڻي پوندي. هن چيو ته اسان کي هن قسم جا ميڙاڪا جلدي جلدي ڪرڻ گهرجن. شاعر ۽ ٽي وي پروڊيوسر سميع بلوچ چيو ته اسان جو ڪم هاڻ صرف سالگرهون ملهائڻ يا ورسيون ملهائڻ کان اڳتي وڃڻ گهرجي ۽ دنيا جي سنڌين کي ملائي ڪا اهڙي سرگرمي ڪجي جيڪا تبديلي آڻي. هن چيو ته سچ اهو آهي ته سنڌ سلامت ۽ سليمان وساڻ جيڪو ڪم ڪري پيو اهو منفرد ڪم آهي، ان ۾ سندن مدد ڪڻ گهرجي. نامياري ڪهاڻيڪار ۽ ليکڪ اڪبر لغاري چيو ته دنيا ۾ ڪيتريون ئي عالمي ادبي تنظيمون آهن جن جا سڄي دنيا ۾ ميمبر رهن ٿا ۽ اهي سوشل ميڊيا تي به گهڻو سرگرم رهن ٿا پر افسوس جو اسان ان معاملي ۾ گهڻو پوئتي آهيون. اڪبر لغاري چيو ته اها خوشي جي ڳالهه آهي ته ساوا هر سال اسانکي گڏ ڪري پاڻ ۾ ملائي ٿي پر پوء به تنظيم کي تڪڙيون وکون کڻڻ ۽ تڪڙا پروگرام ڪرڻ جي ضرورت آهي. صحافي، ليکڪ ۽ ايڊيٽر ڊاڪٽر ايوب شيخ پنهنجا ويچار ونڊيندي چيو ته خوشي آهي جو اسان جا نوجوان سوشل ميڊيا ۽ تنظيمن ۾ سرگرم آهن ۽ ڪراچي جي ادبي ميڙاڪن ۾ شامل هجن ٿا پر پوء به ڪم کي سائنٽيفڪ انداز سان ونڊي ورڇي پنهنجي حصي جو مڪمل ڪرڻ جي ضرورت آهي. هن چيو ته اسان سڀني کي لکڻ کپي ۽ اخبارون سڀني کي اسپيس ڏين پيون. پاڻ چيائون ته اسان کي ريڊرز ڪلب قائم ڪرڻ، ويبسائيٽس ۽ ادبي ڪم کي انٽرنيٽ تي سهيڙڻ جي ضرورت آهي. سنڌ فنڪار ويلفيئر ٽرسٽ جي چيئرمين حميد ڀٽو سنڌي ادبي ورلڊ ايسوسيئيشن کي واڌايون ڏنيون ۽ چيو ته جڏهن تازو هو هندستان جي دوري تي ويا ته اتي به هن تنظيم جون سرگرميون نظر آيون ۽ هتي ڪم ڪندڙ دوستن بابت نيڪ خواهشون ۽ تحفا مليا جيڪا اتساهيندڙ ڳالهه آهي. ان کان اڳ سنڌي ادبي ورلڊ ايسوسيئيشن جي جنرل سيڪريٽري ذوالفقار بِهڻ تنظيم جي ٺهڻ کان وٺي هن وقت تائين ڪيل ڪم بابت تفصيل ڏنا ۽ سوشل ميڊيا ۽ عالمي ادب جي اهميت تي روشني وڌي. ساوا جي ترجمان محمد سليمان وساڻ ان موقعي تي تفصيلي طور سنڌي ٻولي، ٽيڪنالاجي، انٽرنيٽ ۽ درپيش چيلينجز بابت سڀني دوستن کي آگاهه ڪيو. هن چيو ته جتي ٽيڪنالاجي تبديل ٿئي پئي، سمارٽ فونز، ٽيبليٽ جو دور اچي پيو اتي سنڌي ٻولي کي انهن جديد ڊوائيسز ۾ استعمال ڪرڻ لاء ڪيئي ڏکيايون درپيش آهن. انهن چيلينجز کي منهن ڏيڻ لاءِ هن ادبي ادارن ۽ دانشورن کان تڪڙا قدم کڻڻ جي گهر ڪئي. هن ٻڌايو ته ساوا ۽ سنڌ سلامت ڊاٽ ڪام، آنلائين ڪتاب گهر، تاريخ جي دري، شاعري، ڪالم، ڪهاڻين ۽ سنڌي شخصيتن بابت تعارف کي سهيڙي پيش ڪرڻ سان گڏ سنڌي سيکارڻ ۾ پيش پيش آهن. ان موقعي تي اسد ممتاز رڏ شاهه جا بيت پيش ڪيا.

تقريرن جي نشست کانپوءِ ساوا جي چوٿين سالگرهه جو ڪيڪ ڪٽيو ويو ۽ مشاعري جي محفل ٿي. مشاعري جي محفل جي صدارت عبدالغفار تبسم ڪئي. ان موقعي تي عبد الغفار تبسم، ادل سومري، هدايت بلوچ، سميع بلوچ، گهوٽڪي مان آيل شاعر جميل سومري، سجاد ميراڻي، ذوالفقار بهڻ، رکيل مورائي، غوث پيرزادي، اظهر ٻانڀڻ، نصير سومري، رحمت پيرزادي ، شاهجهان سُميل ۽ مسرور پيرزادي پنهنجي شاعري پيش ڪئي. پروگرام ۾ هندستان مان ساوا چيئرپرسن اندرا شبنم پوناوالا آنلائين شرڪت ڪري پنهنجي شاعري پڻ پيش ڪئي. پروگرام ۾ شاعرن، اديبن، صحافين، سوشل ميڊيا جي دوستن وڏي تعداد ۾ شرڪت ڪئي جن ۾ خيرپور کان ممتاز رڏ، دوبئي کان سارنگ سنڌي، پي ٽي وي نيشنل جو پروگرام مينيجر هارون جمالي، ساگر سهندڙو، حنيف انصاري، آصف علي جهتيال، سليم قريشي، حنيف ٻگهيو، ابراهيم صالح محمد هنڱورو، اظهار پيرزادو، غلام مرتضى وساڻ، شاهه محمد سڌايو، بخش مريد روجهاڻي ۽ ٻيا شامل هئا.

تصويرون هن لنڪ تي

___

ڪراچي لٽريچر فيسٽيول، سنڌي ٻولي ۽ اسان جون ذميواريون

ڪراچي لٽريچر فيسٽيول، سنڌي ٻولي ۽ اسان جون ذميواريون

محمد سليمان وساڻ

ڪراچي جي بيچ لگزري هوٽل ۾ منعق ٿيندڙ ڇهين ٽن ڏينهن واري ڪراچي لٽريچر فيسٽيول ۾ وڃڻ ٿيو ۽ ڪيترن ئي پروگرامن ۾ شرڪت ڪئي. هن ايونٽ ۾ گهڻو ڪجهه سکڻ لاء مليو. ٻارن لاء پينٽنگ ۽ ٻين سرگرمين جا ڪيئي پروگرام هيا. ڪيترن ئي علمي، ادبي، سياسي، سماجي شخصيتن سان گڏ صحافتي ۽ فن جي دنيا سان واڳيل اهم ماڻهن سان ملاقات ٿي ۽ ڪچهريون ٿيون.  اتي وڃي اهو محسوس ڪيم ته سنڌي ماڻهو هن دفعي هن ميلي ۾ تمام گهڻي تعداد ۾ آيل آهن، جن ۾ فيمليز سان گڏ نوجوانن جو وڏو انگ شامل هيو، اها ڳالهه تمام گهڻو اتساهيندڙ هئي. هڪ ئي وقت ست ست پروگرام ملڻ سبب انتخاب ڪرڻ ۾ ڏکيائي پئي ٿي. هن قسمن جي ميلن ۾ شرڪت ڪري ماڻهو علمي ۽ ادبي ڳالهيون سِکي ٿو ۽ گهڻو ڪجهه سمجهڻ لاء ملي ٿو جنهن سان دل ۽ ذهن جا دروازا کُلن ٿا.

هڪ وڏي مايوسي اها پڻ ٿي ته سنڌين جي هيڏي وڏي تعداد جي شامل ٿيڻ باوجود به ميلي ۾ هڪ به سنڌي ڪتابن جو اسٽال موجود ڪونه هيو. سنڌ جي گادي واري شهر ڪراچي ۾ علمي ۽ ادبي ميلو هجي ۽ اتي سنڌي ڪتابن جا دڪان موجود نه هجن ته ڪيڏي مايوسي ٿيندي. معلوم ڪرڻ تي اهو پتو پيو ته صرف 15 هزار روپين جي بوڪنگ سان اسٽال پئي مليا پر اسان جي ادارن ۾ ويٺل اديبن، دانشورن ۽ اسان جي نمائندن صرف مايوس ئي ڪيو. هتي نمائندگي ته سڀني پبلشرز کي ڪرڻ گهربي هئي جو هي ميلو سنڌي ٻوليء جي بقا لاء اهم هيو ۽ سڀ پبلشرز ڪنهن نه ڪنهن طرح ڪتاب ڇپائي اسان تي احسان ڪندي نظر ايندا آهن ۽ اهو محسوس پڻ ڪرائيندا آهن پر اسان جي سرڪاري ادارن خاص ڪري ثقافت کاتي، سنڌي لينگيوئيج اٿارٽي، سنڌي ادبي بورڊ ۽ ڪراچي ۾ موجود شاهه لطيف چيئر ته بلڪل مايوس ڪيو. هڪ ٻي مايوسي اها به ٿي ته 70 يا 72 پروگرامن مان صرف ٻه سنڌي ٻولي جا پروگرام ٿيا جن ۾ هڪ سنڌي ڪهاڻي جي هڪ صدي ۽ ٻيو امر جليل جي آتم ڪٿا جو پروگرام جنهن ۾ به انگريزي، اردو ۽ سنڌي ٻولين ۾ ڳالهه ٻولهه ٿي.

هن ميلي ۾ الائي ڇو اردو ٻولي وارا گهڻي احساس ڪمتري ۾ نظر آيا جو انگريزي ۾ ٿيندڙ پروگرامن ۾ هنن دخل اندازي ڪندي اردو ۾ ڳالهائڻ جو مطالبو ڪيو. ان قسم جو هڪ واقعو مهتاب راشدي پاران ڪيل پروگرام ۾ ٿيو جنهن ۾ عابده حسين ۽ ٻيا مقررپاڪستان جي سياسي حالتن تي ڳالهائي رهيا هيا. ٻيو واقعو سنڌ ڄائي بينا شاهه پاران تصوف ۽ سنڌ جي شهيدن جي سار ۾ لکيل انگريزي ناول A Season for Martyrs ۾ پيش آيو، جڏهن انگريزي ۾ ٿيندڙ ان پروگرام ۾ هڪ شخص ساڳيوئي مطالبو ڪيو. بينا شاهه هر سوال کي سهڻي انداز سان سمجهايو ۽ جواب ڏنو، ساڳي وقت هن تنقيد کي به مڃيو. هڪ نوجوان ناصر سومري شاهه لطيف جي وائي “سُور انهيءَ ساڙي، هُو جي ويا هليا” مڌر آواز ۽ ترنم سان ڳائي خوب داد حاصل ڪيو.

عباس ڪوريجي جو ڪتاب ”پنهنجي ڌرتي“ ڪهاڻي گهر جي سونهن

عباس ڪوريجي جو ڪتاب ”پنهنجي ڌرتي“ ڪهاڻي گهر جي سونهن

محمد سليمان وساڻ 

پياري دوست عباس ڪوريجو جي ڪهاڻين جو نئون ڪتاب پنهنجي ڌرتي منهنجي هٿن ۾ آهي. بهترين مڪالمن، سهڻي منظر نگاري ۽ چونڊ، پر اسان جي معاشري جي عام ڪردارن سان سهڻي انداز ۾ نڀاء ڪندي عباس ڄڻ ته اسان جي اندر جي احساسن کي بيان ڪيو آهي. ڪهاڻي لکڻ ته آسان آهي پر ڪهاڻي سان نڀاءُ ڪرڻ، ڪهاڻي ڪردارن جي مڪالمن ۽ خاص ڪري ڪهاڻي جي ڪلائيميڪس کي احسن انداز سان پيش ڪرڻ ڏکيو ڪم آهي جيڪو عباس نواڻ سان پيش ڪيو آهي. سندس ٻولي آسان ۽ عام جي سمجهه واري جڏهن ته ڪهاڻي جي عنوانن جي چونڊ به سگهاري آهي.

عباس ڪوريجي سان سوشل ميڊيا ذريعي ڪافي عرصي کان واقفيت آهي پر سندس سڃاڻ مون وٽ ڪمپيوٽنگ جي ميدان ۾ سنڌي ٻولي لاء پاڻ ارپيندڙ نوجوان طور ئي هئي. پر پوء سندس ڪهاڻيون ۽ شاعري به پڙهڻ لاء ملي. سندس هي ڪهاڻين جو ٻيو ڪتاب آهي، ان کان اڳ 2005ع ۾ سندس ڪهاڻين جو پهريون ڪتاب ”چنڊ پيرن هيٺ“ ڇپيو هو. هن ڪتاب جو مهاڳ سنڌ يونيورسٽي ۾ سنڌي شعبي جي چيئرمين انور فگار هَڪڙو لکيو آهي جڏهن ته جامي چانڊيي، اسحاق سميجو ۽ الطاف شيخ جا تاثر به ڏنل آهن. ڪنول پنبليڪيشن قنبر پاران ڇپايل هي ڪتاب 128 صفحن تي مشتمل آهي جنهن جي قيمت 150 روپيا رکي وئي آهي. 

ڪهاڻين کي مختلف حصن ۾ ورهايو ويو آهي جن ۾ 15 مختصر ڪهاڻيون، 21 مختصر مختصر ڪهاڻيون، ڪجهه ٻڙي اکر ڪهاڻيون ۽ 6 تعليمي ڪهاڻيون شامل آهن. ڪاش مان ڪهاڻيڪار هجان هان ۾ هڪ هنڌ ڪمال جو جملو لکيو اٿائين ته ”ڪراچي ڪيڏو به وڏو شهر ڇو نه هجي پر منهنجي دل جي شهر کان ننڍو هوندو“. مختصر ڪهاڻيون لکڻ هڪ فن آهي ۽ ان فن کي عباس سمجهي ورتو آهي. سنڌ ۾ قبيلائي جهيڙن ان گڏ ننڍن ننڍن مسئلن تي ٿيل پنهنجي ماڻهن جي قتل ۽ وري قتل کانپوء بدلي ۾ ڪيل شادي، ان سان نڀاء ۽ وري اهڙين حالتن ۽ معاشي بي رحمي تي سندس ڪهاڻي ”ڳيت ڏنل سڏڪا“ الائي ڇو پڙهي اکين ۾ آب اچي وڃي ٿو ... شايد ان لاء جو اهڙا ڪردار اسان جي معاشري جو حصو ٿي ويا آهن ۽ آسپاس موجود آهن. ڪهاڻي آخري تعويذ اسان جي معاشري جي اصلي سوچ ۽ انڌن عقيدن جي عڪاسي ڪري ٿي ته ڪيئن نه اسان جا ماڻهو سچ کان انڪاري ٿي اجاين ڦيڻن ۽ تعويذن جي اثر هيٺ اچي ويا آهن. ان ئي ڪهاڻي ۾ هڪ هنڌ لکي ٿو ”کڻو پنهنجي ماءُ کي ... هتي ڪابه جنڙي ناهي رهندي، اهي لولا ۽ بسريون مان ئي کائيندو آهيان، ماڻهوءَ کان وڏو ڪوبه جنُ ناهي هوندو اهو فقط اوهان جي انڌي عقيدي جو جنُ هو.“ اهو چئي سنهڙو ڪهاڙو هٿ ۾ کڻي ڳوٺ ڏي نڪري ويو ۽ ڳوٺ وارا ان فقير جي ڳولا ۾ جنهن آخري تعويذ ڏنو هو.

سنڌ يونيورسٽي هجي يا ٻيون درسگاهون اڄڪلهه اتي ريگنگ سبب نون شاگردن لاء وڏا مسئلا ٿي رهيا آهن ۽ ريگنگ جي روپ ۾ هنن جي سر عام تذليل ٿي رهي آهي. سندس ڪهاڻي ”ريگنگ ڏوهه آهي“ اهڙي ئي حالتن جي عڪاسي ڪري ٿي، جيڪا نوجوان شاگردن کي ضرورپڙهڻ گهرجي. نفسياتي مريضن ۽ سائڪياٽرسٽ تي لکيل ڪهاڻي چريا منهنجا آئيڊيل آهن سندس هڪ لازوال ڪهاڻي آهي. ڪهاڻي مان دودو آهيان جو هڪ جملو اوهان سان شيئر ڪيان ٿو جنهن ۾ لکي ٿو ”توکي چيم ته واپس وڃ ۽ سڀني کي ٻڌائي ڇڏ ته توهان وارو دودو مري چڪو آهي، آئون هاڻي فقط سومرن جو پير آهيان.“ ڪتاب جي ٽائيٽل واري ڪهاڻي ”پنهنجي ڌرتي“ اسان جي اڄوڪي حالتن جي ترجمان آهي جنهن ۾ اقليتن خاص ڪري هندن سان ٿيندڙ نا انصافين بابت آهي. ڪيئن نه هڪ سنڌي نا انصافين ۽ ڏاڍاين باوجود پنهنجي ڌرتي تي مرڻ کي لڏي وڃڻ تي ترجيح ڏئي ٿو. پيء پنهنجي اغوا ٿيل پُٽ سان فون تي ڳالهائيدي کيس دلجاء ڏئي چوي ٿو ”خير آهي پُٽ ! پنهنجي ڌرتي ماتا اگر ديش پرائو ٿي وئي آهي ! پوء به ڀونءِ ته پنهنجي آهي“.

منهنجي لاء هڪ نئين ۽ اتساهه واري ڳالهه اها به آهي ته عباس ڪوريجي تعليمي ڪهاڻيون به لکيون آهن جيڪا هڪ سٺي ڳالهه لڳي. هڪ جهرڪيء جي آکاڻي لکي اٿائين جيڪي اسڪول وڃي ٻارن جا گيت، انهن جون تعليمي سرگرميون ڏسي خوش ٿئي ٿي پر ساڳي جهرڪي ان وقت زخمي ٿي گهر اچي ماء وٽ پهچي ٿي جڏهن اسڪول بند ٿي وڃن ٿا ۽ ٻار راند ڪندي کيس غليل جو ڳوڙهو مٿي ۾ هڻي ڪڍن ٿا. جهرڪي پنهنجي ماءُ کي چوي ٿي ”امان ! واقعي ئي جڏهن اسڪول بند ٿيندا آهن ته ماڻهو وحشي ٿي پوندا آهن“. عباس ڪوريجو يقينن ادبي ميدان ۾ مڃتا ماڻيندو ۽ سندس هي ڪتاب هن جي سڃاڻپ بڻبو.